Centrum Kultury Polskiej i Muzeum Polonii w Aguia Branca, Brazylia ES

Argentyna
Na emigrację polską w Argentynie największy wpływ miały wydarzenia polityczne. Pierwsi byli Polacy biorący udział w powstaniu styczniowym, którzy utworzyli w 1890 roku Towarzystwo Polskie – pierwszą polonijną organizację w Ameryce Południowej. Na początku XX wieku roku do Argentyny przybyła duża grupa robotników, którzy uciekli z Królestwa Polskiego po stłumieniu przez władze carskie rewolucji 1905 roku. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku emigracja z Polski miała charakter ekonomiczny – do Argentyny przybyło ok. 150 tys. obywateli polskich. Licząca ok 200 tys. osób kolejna fala Polaków przybyła do Argentyny po II wojnie światowej. Byli to żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Polonią w Argentynie opiekuje się Polska Misja Katolicka w Argentynie, w Martin Coronado. Cyfrowe kopie dokumentów z Archiwum Polskiej Misji w Martin Coronado prezentuje Polonijna Biblioteka Cyfrowa.

Boliwia
Pierwsi Polacy pojawili się w Boliwii w okresie walk o niepodległość młodych republik południowoamerykańskich w latach dwudziestych XIX w. Jan Brigand, Izydor Borowski, Ludwik Flegel, Ferdynand Sierakowski brali udział w wojnie  1824 i otrzymali stopnie pułkowników. W 1850 Józef Warszewicz, botanik, po pobycie w Kolumbii, Wenezueli, Peru i Chile dotarł do Boliwii. Od 1888  prowadził badania ornitologiczne w Boliwii Jan Kalinowski. W 1886 osiadł tam inżynier Józef Jackowski, który prowadził badania geologiczne. W 1935 Boliwię zamieszkiwało zaledwie kilkudziesięciu Polaków. Najwybitniejszą postacią polonii boliwijskiej był inżynier-geolog Piotr Zubrzycki, który po II wojnie światowej przybył z Anglii. W uznaniu zasług dla badań geologicznych w Boliwii otrzymał w 1957 r. najwyższe odznaczenie państwowe, order „Condor de los Andes”.

Brazylia
Pierwsze grupy emigrantów polskich do Brazylii przybyły około połowy XIX w. (gromada ze wsi Siołkowice pod Opolem). Fala emigracji wezbrała w związku z epizodem zwanym „gorączką brazylijską”. Kiedy na początku lat dwudziestych XVIII stulecia północne rubieże królestwa Polskiego objęte kryzysem agrarnym zaczęła obiegać wieść,  że w Brazylii rząd daje ziemię –  tysiące ludzi ruszyło na emigrację. Do Brazylii jechano całymi rodzinami, inaczej niż do Stanów Zjednoczonych, gdzie mężczyzni z reguły jechali sami, a potem ściągali swoje żony i dzieci. Wedle szacunków polskich emigrantów w okresie międzywojennym było około 200 tys. Zasiedlaniem emigrantów zajmowały się „Liga Morska i Kolonialna, oraz „Towarzystwo Kolonizacyjne”. Po II wojnie fala emigracyjna do Brazylii w 1945-1950 wyniosła około 30 tys. Polaków. Poza Paraną, Santa Catalina i Rio Grande do Sul Polacy osiedlali się też w São Paulo i Rio de Janeiro. [Więcej…]

Chile
Pierwszym Polakiem w Chile był żołnierz napoleoński – Franciszek Dunin-Borkowski. W Londynie poznał grupę uczestników walki o niepodległość z Ameryki Południowej i za ich namową przybył  do Chile w 1813, gdzie stanął do walki o niepodległość. Spośród emigrantów powstania listopadowego był Leonard Lachowski, inżynier górnik, który otrzymał od rządu kontrakt na na wydobyciu węgla kamiennego. W 1838 przybył do Chile Ignacy Domeyko, który zorganizował katedrę chemii i mineralogii w kolegium górniczym w Coquimbo. W 1935 mieszkało w Chile ok. 200 Polaków. W roku 1928 Polscy mieszkający w Santiago założyli „Ognisko Polskie im. Józefa Piłsudzskiego”. Po II wojnie światowej na uniwersytecie w Santiago Bogusław Jasinowski wykładał filozofię, Andrzej Peretiatkowicz literaturę słowiańską, a Brunon Rychowski psychologię. W Valparaiso Edward Górecki wykładał muzykologię, a socjologię ks. Michał Paradowski. [Więcej…]

Ekwador
W Ekwadorze nigdy nie było licznej diaspory polskiej. W połowie XIX w. trafił do Ekwadoru Aleksander Hołyński, o czym pisał we wspomnienia wydanych w Paryżu w 1861. W latach 1876-1877 w Ekwadorze byli Jan Sztoleman i Józef Siemiradzki. Po 1881 działał w Ekwadorze Ernest Malinowski. Prowadził tam pomiary miernicze w trakcie budowy najdłuższej linię kolejowej w Ekwadorze, z Quito do Guayaquil, a także budowy dróg i mostów. W latach dwudziestych XX w. na dwuletnie kontrakty do Ekwadoru zaczęli jeździć polscy robotnicy zatrudnieni jako wiertacze i kowale przez angielską firmę Anglo-Ecuatoriana.

Haiti
Rewolucja francuska, która głosiła zniesienie niewolnictwa, spowodowała, że w ciągu kilku lat wyspa Santo Domingo wyzwoliła się spod dominacji  francuskiej. Taki stan rzeczy zaniepokoił Francję. Bonaparte przynaglany o przywrócenie dawnego porządku na wyspie przez chroniących się we Francji Kreolów przygotował zbrojną wyprawę w 1802, wysyłając armię 22 tys. żołnierzy. We wrześniu dotarła pod Cap Francais brygada 2500 żołnierzy polskich. W walkach i z powodu epidemii żółtej febry brygada straciła większość kadry oficerskiej. Ocalałych żołnierzy polskich wcielono do oddziałów francuskich. Na pomoc oddziałom francuskim w styczniu 1803 wyruszyła druga ekspedycja, w skład której wchodziło 2500 żołnierzy polskich. Do Europy wróciło zaledwie kilkuset legionistów, około 400 zostało na Haiti. Do dzisiaj można tam natrafić na ślady polskości, np. w La Baleine, odległej o 6 godzin jazdy samochodem od portu Port-ou-Prince, mieszkańcy mają polskie nazwiska: Bisereki, Dodeski, Lowiński, Laboda, Dutkiewicz.

Kolumbia
Polonia w Kolumbii jest nieliczna. Po II wojnie światowej emigranci polityczni utworzyli Centrum Informacji o Polsce i wydawali regularnie pismo ”Por la Nuestra Libertad y por la Vuestra”. Nie ma materiałów źródłowych do dziejów emigracji polskiej w Kolumbii.

Meksyk
Meksyk nigdy nie był krajem polskiego osadnictwa. Pod koniec XIX w. osiedlił się w Meksyky książę Albert Stanisław Radziwiłł, ożeniony z bogatą Meksykanką. Od 1874 do 1890 przebywał polski lekarz Władysław Belina. W 1900 krótką wizytę złożył Ignacy Paderewski. W wojnie rewolucyjnej 1910-1918 Polacy nie brali udziału. W drugiej połowie XX w. osiedliła się w Meksyku mała grupa polskich żołnierzy – uchodźców politycznych. W siedzibie Towarzystwa Polskiego w Meksyku zorganizowano bibliotekę, która posiadała około 500 książek w 1931. Meksyk przystąpił do II wojny światowej w 1942 r. Dnia 1 lipca 1943 przybył w pobliże miasta Leon do miejscowości Santa Rosa transport Polaków – 707 osób. Drugi transport w liczbie 726 (w tym 264 dzieci) przybył w listopadzie 1943. Polski obóz zlikwidowano w 1945. W Meksyku pracował i wydawał polską prasę inżynier Jerzy Skoryna. Meksykański epizod miał Sławomir Mrożek, który ożenił się z Meksykanką. Obecnie w Meksyku mieszka niewielu Polaków.

Paragwaj
Powstaniec Luis Myszkowski poznał w Paryżu przyszłego dyktatora Paragwaju Francisco Solono Lopeza. Za jego namową przyjechał do Paragwaju kierując budową portów w tym kraju. Później polskie osadnictwo było wynikiem przesiedlania się emigrantów polskich z Brazylii i Misiones (Argentyna).  W 1932 założono stowarzyszenie rolniczo-oświatowe „Jedność”. Na terenie kolonii Fram mieszkali Polacy ze śląska Cieszyńskiego. W 1939 w kolonii Fram było ok. 1000 rodzin polskich. Wojna Argentyny z Boliwią (1932-1935) o roponośne tereny Gran Chaco była okresem najlepszej koniunktury dla kolonistów. W 1938 nabyto plac pod budowę kościoła polskiego we Fram, który ukończono w 1941. Po II wojnie Polonia w Paragwaju nie powiększyła się.

Peru
Do Peru przyjeżdżali polscy badacze. Od roku 1875 dyrektorem Muzeum Przyrodniczego w Limie był przez 6 lat Jan Sztolcman, kóry sklasyfikował 170 gatunków ptaków. W Peru kontynuował swoje badania ornitologiczne Jan Kalinowski. W drugiej połowie XIX w. poważny wkład w rozwój Peru mieli polscy inżynierowie: Ernest Malinowski, Władysław Kluger, Adam Miecznikowski, Władysław Folkierski i Edward Habich. Po drugiej wojnie światowej przybyła do Peru mała grupa byłych żołnierzy Andersa, którzy założyli Klub Kombatantów.

Wkład polskich inżynierów w rozwój Peru został uwieczniony w pomniku poświęconym założycielom Szkoły Inżynierów w Limie, pierwszą nie tylko w Peru, ale w całej Ameryce Łacińskiej. (Universidad Nacional de Ingeniería). Pomnik ten został wyrzeźbiony przez artystę włoskiego Carlo Libero Valente w białym marmurze i odsłonięty w 1935 roku w setną rocznicę urodzin Edwarda Habicha. Obecnie znajduje się w Parku Polonia w dzielnicy Jesús María w Limie. Na tablicy wykuto napis EN HONOR A LOS POLACOS EN EL PERU. W Peru sławę zdobyli nie tylko polscy inżynierowie, ale również architekci. Najsłynniejszym z nich był Ryszard de Jaxa Małachowski, który w latach trzydziestych zaprojektował rekonstrukcję Plaza de Armas w Limie, łącznie z otaczającymi go budynkami: Pałacem Prezydenckim, Pałacem Biskupim, katedrą i gmachem Rady Miejskiej. Małachowski zbudował ponadto kilka kościołów, szkół i rezydencji w Limie.

W hołdzie polskim zasłużonym inżynierom i architektom  nadano nazwy kilku ulicom w Limie. Jest ulica Ernesto Malinowski i ulica Wakulski w centrum, Avenida Gerardo Unger w dzielnicy San Martin de Porres, Avenida Ricardo Malachowski Kulisics w dzielnicy San Borja, ulica Eduardo de Habich w dzielnicy Miraflores, Avenida Eduardo de Habich en San Martin de Porres.

Ernest Malinowski wybudował linię kolejową łączącej wybrzeże z centralnym Peru leżącym za szczytami Andów. Pomnik poświęcony Ernestowi Malinowskiemu został postawiony na trasie zaprojektowanej przez niego linii kolejowej, na przełęczy Ticlio (4818 m n.p.m.).

Urugwaj

W 1871 przybył do Montevideo Ryszard Powel-Czyżkowski i został mianowany inspektorem do spraw zdrowia. Dziekanem wydziału medycyny był Julian Jurkowski, który po zorganizowaniu sanatorium w Salto opuścił Urugwaj i wyjechał do Misiones w Argentynie, gdzie pracował jak lekarz wśród emigracji polskiej. W 1926 powstało „Towarzystwo Polskie”. W 1929 działała tam organizacja komunistyczna „Światło”. W tym samym roku powstało „Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego”. W 1937 powstało „Zjednoczone Towarzystwo Polskie”. Sprowadzenie księży polskich ożywiło życie polskie. Wydawali oni pismo „Dodatek dla Dzieci”. Poza tym w Urugwaju wychodziła „Obrona” – gazeta polska w Montevideo i ”Wolna Polska” Towarzystwa im. Tadeusza Kościuszki.