W roku 1870 na zamku rapperswilskim Hrabia Plater otworzył Muzeum Narodowe Polskie, składające się z pamiątek historycznych i dzieł sztuki. Dzięki darom i legatom emigrantów przekazujących dzieła sztuki, pamiątki i militaria, archiwa i księgozbiory, skromna ekspozycja szybko rozrosła się, zajmując z czasem cały zamek.
Dzieje powstałego w ten sposób Muzeum Polskiego w Rapperswilu obejmują trzy okresy (1870–1927, 1936–1952 oraz od 1975), w których muzeum działało w różnych formach (i pod różnymi nazwami).
Na przełomie XIX i XX wieku Muzeum było największą bibliotekę polską na emigracji (posiadało ok. 100 tys. druków), z bogatym zbiorem rękopisów, w tym archiwum Wielkiej Emigracji. Zgodnie z testamentem Platera po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zbiory Muzeum Narodowego przewieziono w 1927 specjalnym pociągiem do kraju, a sam zamek przekazano do zarządu polskiemu MSZ. W 1927 zbiory przejęło Muzeum Narodowe i Biblioteka Narodowa. Zbiory druków i rękopisów uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej (spalone przez Niemców w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich po Powstaniu Warszawskim).
W 1936 na Zamku raperswilskim została zorganizowana wystawa współczesnej sztuki polskiej. W następnych latach (dzięki współpracy z MSZ) powstała stała ekspozycja obrazująca sztukę, życie i dorobek wolnej Polski. Powstałą w ten sposób placówkę nazwano Muzeum Polski Współczesnej.
Dzięki staraniom „Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu” w roku 1975 na nowo zostało otwarte na Zamku obecne Muzeum Polskie. Na zbiory Muzeum składają się eksponaty prezentujące związki polsko-szwajcarskie, historię polskiej emigracji, działalność Polaków w Szwajcarii, sylwetki wielkich Polaków, malarstwo polskie, polskie rzemiosło artystyczne, świadectwa kultury żydowskiej w Polsce, a także polską sztukę religijną i ludową.
Od roku 1987 w kamienicy „Burghof,” przylegającej do zamkowego wzgórza, mieszczą się biblioteka i archiwum Muzeum Polskiego. Profil księgozbioru jest dostosowany do tematyki ekspozycji muzealnej.
W 2008 r. pojawiły się trudności z przedłużeniem dzierżawy zamku w Rapperswilu jako dotychczasowej, historycznej siedziby Muzeum. Ostatecznie, z końcem czerwca 2022, Muzeum Polskie w Rapperswilu musiało opuścić mury zamku. Muzeum zostało przeniesione do nowej siedziby zakupionej przez rząd polski – kompleksu Schwanen, znajdującym się nad Jeziorem Zurychskim, nieopodal rapperswilskiego zamku. W Schwanen znajdzie się również szwajcarski oddział Instytutu Pileckiego.
Fundacja « Archivum Helveto-Polonicum »
Fundacja « Archivum Helveto-Polonicum » jest instytucją naukową, mająca na celu gromadzenie, konserwację, katalogowanie, udostępnianie oraz upowszechnianie dokumentów i świadectw obecności Polaków w Szwajcarii. Założona w czerwcu 1997 roku, Fundacja posiada ok. 60 tys. książek i broszur, ok. 5 tys. tytułów czasopism (25 tys. woluminów), ok. 200 tys. listów i innych dokumentów, 15 tys. zdjęć, 1 500 kaset magnetofonowych i video, tysiące wycinków prasowych i setki przedmiotów obrazujących życie i prace Polaków w Szwajcarii w XIX i XX wieku. Zbiory były gromadzone przez 15 lat jako prywatna kolekcja założycieli Fundacji – Ludwiki i Jacka Sygnarskich, wzbogacanej następnie przez liczne spuścizny przekazywane przez rodziny i organizacje polskie i szwajcarskie.
Fundacja posiada cenne kolekcje:
- kolekcję wydawnictw i druków niezależnych, wydawanych w Polsce od 1976 do 1989 roku. Składają się na nią książki, czasopisma, kasety magnetofonowe i video, plakaty, ulotki, karty pocztowe, znaczki, zdjęcia itd. Jest to zbiór dość kompletny, największy w Szwajcarii i jeden z największych w Europie. Ich wersje cyfrowe są w posiadaniu Biblioteki Narodowej, Biblioteki Jagiellońskiej i Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu;
- kolekcje książek i czasopism polonijnych, w tym wydawnictwa 2 Korpusu Armii Polskiej na Wschodzie, internowanych Polaków w Budapeszcie czy Bukareszcie, druki oficyn francuskich, angielskich, niemieckich, jak również wiele bardzo rzadkich broszur powielaczowych przeznaczonych dla obozów jenieckich. Zbiór uzupełniają książki i czasopisma wydawnictw polskich z dziedziny literatury, historii czy filozofii, które stanowią uzupełnienie biblioteki slawistycznej Uniwersytetu Fryburskiego.
Archiwum Fundacji jest podzielone na zespoły:
- pierwszy zespół to korespondencja Henryka Opieńskiego, muzykologa i przyjaciela Ignacego Paderewskiego. Zespól zawiera oryginalne rysunki i akwarele Józefa Mehoffera, przyjaciela Opieńskiego;
- drugi zespól to archiwalia Janusza Rakowskiego, nestora Polaków mieszkających w Szwajcarii (zmarł w 2001 roku w wieku 99 lat);
- zespól trzeci to archiwum Jana Modzelewskiego, sekretarza Komitetu Vevey’skiego i współredaktora Encyklopedii Polskiej;
- zespól czwarty to archiwum rodzinne Marii i Zygmunta Estreicherów;
- piąty zespół tworzą dokumenty polskich organizacji studenckich (Polonia i Jagiellonia), organizacji charytatywnych (Pro Polonia, Pomoc Ofiarom Wojny w Polsce) i katolickich (Veritas, Fundacji Domu Polskiego, Polskiej Misji Katolickiej);
- szósty zespól to archiwum polskich żołnierzy internowanych w Szwajcarii podczas II wojny światowej. Obok korespondencji i dokumentów osobistych (indeksy, przepustki, świadectwa itp.), w jego skład wchodzą czasopisma, druki zwarte (kalendarze, śpiewniki, programy artystyczne, skrypty uniwersyteckie, podręczniki dla szkol podstawowych i zawodowych, jednodniówki obozowe, wzory kazań, instrukcje kursów zawodowych i wojskowych, itd. Zgromadzony materiał uzupełniają zdjęcia (ok. 6000), medale i odznaczenia, grafika, karty i znaczki pocztowe, mundury oraz przedmioty wykonane przez samych internowanych. Fundacja posiada bazę danych internowanych żołnierzy (ponad 16 tys. rekordów).
- siódmy zespól to kolekcja poloników szwajcarskich;
- zespół ósmy to fotokopie archiwum ks. prof. Józefa Bocheńskiego.
Linki
- Fundacja Archivum Helveto-Polonicum
- Muzeum Polskie w Raperswilu
- Muzeum i Stowarzyszenie Paderewskiego, Morges
Szwajcaria – Czasopisma Polonijne
